De rest van het huidige Nederlandse grondgebied viel onder de geestelijke leiding van de bisdommen Luik, Münster en Keulen. De bisschop van Utrecht was niet alleen een geestelijk leider, maar had hij in een deel van het bisdom ook de wereldlijke macht. Dit gebied werd het Oversticht en Nedersticht genoemd.

‍

Als prins-bisschop was de bisschop van Utrecht bevoegd om rechtspraak te doen, de openbare orde te handhaven, voorrechten te verlenen en belastingen te innen. De bisschop stond in deze constructie als leenman van de Duitse keizer op hetzelfde niveau als bijvoorbeeld de hertogen van Gelre en Brabant en de graven van Holland.

‍

Ruzies over grondgebied en grenzen is een fenomeen van alle tijden. Dit speelde ook bij het bisdom Utrecht in de 16e eeuw. Toen de Utrechtse bisschop Filips van Bourgondië in 1524 overleed moest iemand het spoedig overnemen, want er lagen verschillende kapers op de kust. Het Oversticht was gewild en onder andere de hertog van Gelre wilde het dolgraag innemen. De keuze voor nieuwe bisschop viel op Hendrik van Beieren uit Keulen en er moest een delegatie gestuurd worden om hem te overtuigen.

‍

Dit fragment (📷1) is onderdeel van de zogenaamde Kerkenkaart. Deze kaart werd door de delegatie meegenomen naar Keulen om de potentiële bisschop te laten zien hoe het bisdom Utrecht eruit zag. Van die Kerkenkaart zijn in totaal maar twee fragmenten overgebleven. Op dit ene fragment zijn delen van Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland en Utrecht te zien. Naast heel veel kerken zijn er ook enkele rivieren, kastelen, kloosters en bosgebieden te zien. Welke plaatsen herkennen jullie op deze 500 jaar oude kaart?

‍

📷1: Kaart Oversticht bisdom Utrecht, circa 1524

‍