Bijna elk huis in het dorp heeft namelijk een bijzondere tekst op de gevel staan met voorbeelden als ‘Plichtgevoel’, ‘Kennis is Macht’, ‘Arbeid is Zegen’ en ‘Werkzaamheid’. Voor het verhaal hierachter moeten we terug naar de 19e eeuw.

In een poging iets aan de armoede in Nederland te doen stichtte Johannes van den Bosch in 1818 een proefkolonie in het latere Frederiksoord in Drenthe. Arme mensen uit de stad kregen daar een huisje en een stukje grond om voedsel te verbouwen. Dit werd de Maatschappij van Weldadigheid genoemd. In 1823 kwamen er drie grote instellingen voor onder andere weeskinderen in het Drentse Veenhuizen. Door financiële problemen nam de Nederlandse regering het in 1859 over.

In de jaren daarna werd het omgevormd tot rijkswerkinrichting, waar mensen naast hechtenis moesten werken als straf. Het ministerie van Justitie bouwde en vernieuwde enkele nieuwe gevangenissen, waaronder Norgerhaven en Esserheem (eerst Veenhuizen II). Pas sinds 1981 is Veenhuizen vrij toegankelijk. In het dorp staan ruim 100 rijksmonumenten plus het Gevangenismuseum (aanrader voor een bezoek met kinderen). Daarnaast is er vandaag de dag de Penitentiaire Inrichting Veenhuizen gevestigd, waar plaats is voor ongeveer 1000 gedetineerden.

Een groot deel van Veenhuizen maakt sinds 2021 deel uit van de UNESCO Werelderfgoedlijst als onderdeel van de Koloniën van Weldadigheid. Het is een aanrader om eens te bezoeken. In ons nieuwe boek ‘Een klein land vol geschiedenis’ is er een hoofdstuk gewijd aan deze fascinerende episode uit de Nederlandse geschiedenis.

‍