In Zaandijk geldt het gezegde: het dorp begint bij ’t Leven en eindigt bij de Dood. De Dood is een korenmolen die tot op de dag van vandaag bestaat.

In de loop van de 17e eeuw werden diverse Noord-Hollandse meren drooggemalen. Denk bijvoorbeeld aan de Beemster, de Schermer en de Purmer. Dat zorgde voor extra land, maar ook voor problemen: er was namelijk minder ruimte voor het water. Met poldermolens kon het overtollige water worden weggevoerd. Zo werd er in 1632 een molen gebouwd in Zaandijk die de bijnaam ’t Leven kreeg. Het is een van de vele molens die het Nederlandse landschap eeuwenlang (en nog steeds) hebben gekenmerkt.

In Zaandijk kwam de molen bekend te staan om een plaatselijk gebruik. Als er een broertje of zusje werd geboren, werd kinderen verteld dat het kindje door de molen was opgepompt en door de moeder bij ’t Leven was opgehaald. De molen bleef tot het begin van de 20ste eeuw in gebruik, toen hij werd vervangen door een gemaal met dezelfde naam.

Bij het gemaal werd ook een seinmast neergezet. In de mast kon overdag een vlag worden gehesen of als het donker was een lamp worden aangezet die in de wijde omtrek te zien waren. Andere gemalen en molens konden daardoor zien dat er gestopt moest worden met pompen. Op die manier kon er in twee uur tijd in heel Noord-Holland met de bemaling worden gestopt. Sinds 1970 wordt er geen gebruik meer gemaakt van de seinmast, maar het exemplaar naast het gemaal is blijven staan.

Het gemaal ’t Leven is tijdens Open Monumentendag op zaterdag 13 september tussen 11 en 4 uur te bezoeken. Op die dag kun je binnen stappen in dit bijzondere stukje geschiedenis dat normaliter niet toegankelijk is. Meer watererfgoed en andere activiteiten in dat weekend? Neem een kijkje op de Instagram en site van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

‍

Hoofdfoto: ’t Leven nog in volle glorie, tijdens de optocht gehouden ter gelegenheid van het 400-jarig bestaan van Zaandijk in 1894. Anonieme foto, Noord-Hollands Archief, arch.nr. 559, Collectie van foto's van de Provinciale Atlas Noord-Holland, inv.nr. 4127.

1: Gemaal ’t Leven in Zaandijk met rechts de seinmast die er ook bij hoort. Foto: HHNK

2: Molen ’t Leven, gefotografeerd tussen 1890 en 1904. Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort/Documentnummer OF-09183

3: De zuiggasmotor zoals hij was tot 1916. Foto uit: J. Vredenduin Pz., De overstroming van januari 1916 en hare gevolgen voor den polder Westzaan (Westzaan z.j.)

4: De elektromotor, die er vrijwel onveranderd nog steeds staat. Foto uit: J. Vredenduin Pz., De overstroming van januari 1916 en hare gevolgen voor den polder Westzaan (Westzaan z.j.)

5: Gemaal ’t Leven vanaf de achterkant, tussen 1920 en 1930. Het gemaal zelf, de loods en de machinistenwoning zijn duidelijk te herkennen. De seinmast heeft de vlag in top, dus er wordt op dit ogenblik niet gemalen. Op de achtergrond de inmiddels verdwenen oliemolen De Koperslager, afgebrand in 1964. Foto door fotograaf Jonkhart. Collectie Gemeente Archief Zaanstad, foto nummer 22.22616

6: De nog altijd werkende centrifugaalpomp uit 1904, die met een drijfriem wordt aangedreven door de elektromotor uit 1916. Foto: Henk Looijesteijn

‍